دیپلماسی فرهنگی-مذهبی در راستای کسب منافع ملی
گفت‌وگوی همدلی با دکتر علیرضا موسوی زاده
روزنامه همدلی ، شماره 533 به تاريخ 95/11/21، صفحه 11 (بین الملل)
سیاست، ابزار مدیریت برای رسیدن به اهداف ملی کشورها است. ولی دیپلماسی مفهوم بسیار گسترده‌ای دارد. دیپلماسی دارای ابعاد متفاوت و گوناگونی مانند دیپلماسی نظامی، سیاسی و فرهنگی است. استفاده بمب اتم توسط ایالات متحده هم نوعی دیپلماسی برای مهار و مدیریت شوروی بود. با توجه به گسترش مفهوم دیپلماسی، استفاده و کاربرد از آن در دوره‌های مختلف و شرایط متفاوت، روشهای متناسب بر اساس شرایط متغیر نظام را جهت پیشبرد منافع ملی و کسب قدرت، می‌طلبد. گاهی اوقات لازم است از طریق ورزش وارد شد و برخی اوقات با مذاکرات سیاسی به اهداف خود می‌توان رسید. مهم آن است که به‌صورت زیرکانه و درک شرایط موجود از ابزار‌های ممکن استفاده بهینه کرد. در سال‌های پس از انقلاب دیپلماسی مذهبی و فرهنگی شرایط مناسبی را در اختیار جمهوری اسلامی ایران قرار داده است. کشورهای اسلامی از یک طرف و کشورهایی که از لحاظ تاریخی دارای اشتراکات فرهنگی و زبانی هستند از طرفی دیگر، این شرایط را برای جمهوری اسلامی فراهم آورده است که در سطح منطقه و فرامنطقه‌ای با استفاده از این دیپلماسی در راستای کسب منافع ملی حرکت کند. ولی شرط اساسی در رسیدن به این هدف، استفاده متبحرانه از این دیپلماسی است.
انقلاب اسلامی در اوج بحران جنگ سرد به وقوع پیوست و باعث تلاطمی در نظام دوقطبی بین‌الملل شد. با حضور شوروی در افغانستان، یک پایگاه امن برای آمریکا در منطقه، مسئله‌ای حیاتی به‌شمار می‌رفت. لذا از دید غرب، انقلاب اسلامی در بدترین زمان و مکان رخ داده بود. آمریکا برای مهار شوروی نیازمند ثبات و امنیت بود، در حالی که انقلاب اسلامی بحران شدیدی را در منطقه برای آمریکا به‌وجود آورد. نگرانی غرب از گسترش انقلاب در منطقه حاشیه خلیج فارس نگرانی عمیق‌تری بود که مشکلات را تشدید می‌کرد. این ترس باعث حضور مستقیم آمریکا درمنطقه خلیج فارس شد. اتفاقی که تا آن زمان برای جلوگیری از جریحه‌دار کردن احساسات شوروی به وقوع نپیوسته بود، ولی به دلیل از دست دادن دیوار امنیتی، چرخش آزاد انرژی و جلوگیری از بحران ژئوپولتیک مجبور به حضور مستقیم در خاورمیانه شد. در چنین شرایطی، حضور شوروی در شمال و آمریکا در خلیج فارس، انقلاب به وقوع پیوست. شرایط مذکور موقعیت آن زمان وقوع انقلاب را مشخص می‌کند. در چنین شرایطی بازتاب وقوع انقلاب، تاثیر فرهنگی و مذهبی در سطح منطقه و جهان داشت. خودباوری ضعفا در برابر استکبار و پناه بردن به اسلام در برابر تبعیض در کشورهای اسلامی، از مواردی بود که متاثر از انقلاب ایران رخ داد. با وجود چنین تجربه‌ای که با گذشت نزدیک به 40 دهه از آن می‌گذرد و وجود بحران‌های منطقه‌ای در خاورمیانه، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با دیپلماسی فرهنگی و مذهبی برای حل بحران و ناامنی، چاره‌گشا باشد. توافق هسته‌ای شرایط بهینه‌ای را برای استفاده از این دیپلماسی در راستای کسب منافع بیشر مهیا کرده است. حال که خاورمیانه در حال پوست‌اندازی است و اروپا برای حفظ و کسب منافع سیاسی و اقتصادی، برای ایجاد امنیت در منطقه، نیازمند همکاری ایران است، این امکان را برای ایران فراهم کرده است تا با هوشمندی و تبحر در جهت کسب منافع ملی خود به بهترین شکل استفاده کرده تا در موقعیت مناسبتری در خاورمیانه بعد از جنگ قرار گیرد.
